Sterke teksten voor elke leerling en student

Wie regelmatig teksten leest of (als docent) beoordeelt, weet maar al te goed, dat er veel mis is met onze teksten:

• te lang
• onduidelijk
• ingewikkeld
• saai
• chaotisch
• vol met herhaling
• ballast en toch onvolledig
• onbegrijpelijk
• vol met vakjargon
• spel- en formuleringsfouten
• een ‘lap tekst’ als lay-out…

Deze commentaren op teksten van anderen zijn alom aanwezig, zowel in het onderwijs als in het werkveld. Het is opmerkelijk, dat wij als lezer zo goed weten wat er mis is met teksten van anderen, maar die kennis als schrijver blijkbaar niet omzetten in beknopte, heldere teksten waar de lezer blij van wordt.

Boek Tekststrategie

.

Poetsen aan de buitenkant is geen oplossing

De oplossing voor ‘slechte teksten’ denken we te vinden in oeverloze discussies, eindeloos redigeren, reviseren, aanpassen, corrigeren…

Dit ‘poetsen aan de buitenkant’ is zinloos en kost schrijvers en lezers onnodig veel tijd, geld en ergernis. Als de ‘binnenkant van de tekst’ niet in orde is, leidt ‘poetsen aan de buitenkant’ slechts tot cosmetische verbeteringen (spelling, formulering, structuur, inhoudelijke details), maar zelden tot een structurele verbetering van de tekst.

Tekststrategie: minder werkdruk en meer kwaliteit

Het geworstel met de teksten van studenten en docenten veroorzaakt onnodig veel werkdruk, aan beide kanten. Dit is aantoonbaar het geval bij de productie en beoordeling van plannen, verslagen en rapporten.

De lezer/docent moet in een ‘brij van woorden’ op zoek naar de kern, terwijl dat nou juist de taak is van de schrijver/student. Een schrijver die deze taak serieus oppakt, dwingt zichzelf tot de essentie te komen vóór hij start met schrijven. Met de aanpak van tekststrategie maakt de schrijver zijn/haar vakkennis zichtbaar.

Tekststrategie biedt met gestructureerde tekstvoorbereiding vermindert de werkdruk. Focus op de inhoud verhoogt bovendien de kwaliteit van de feedback en daarmee uiteindelijk ook de kwaliteit van de teksten.

Zoom-Workshop Tekststrategie

.

Toegankelijk maken van relevante inhoud

In het basisonderwijs begint het. Het is sinds mensenheugenis vanzelfsprekend voor een leerkracht/docent om pas feedback te geven op een tekst als de leerling/student klaar is met schrijven. Dat leidt tot discussies achteraf en vermindert voor de leerling het plezier in schrijven. Zonde van ieders tijd. De vaak omslachtige formulering belemmert het zicht op de inhoud. Leer leerlingen/studenten om de relevante inhoud (= antwoord op lezersvragen) op een toegankelijke manier te presenteren. Dat is zelden een ‘lap tekst’…

De gebruikelijke benadering van tekst is niet logisch: discussiëren over ‘producteigenschappen’ als het product al op tafel ligt. Dit is een garantie voor frustratie en onnodig verlies van tijd voor alle betrokkenen. Bovendien, deze benadering levert zelden een betere tekst op. Toch is deze aanpak normaal in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, mbo, hbo en op de universiteiten. Download Hoofdstuk 4 ‘Tekststrategie in het onderwijs’.

Leerlingen, studenten en professionals worstelen dagelijks met tekst. Een flink aantal beleeft geen plezier aan schrijven of heeft er zelfs angst voor. Het is een bekend en geaccepteerd verschijnsel, maar het is niet nodig. Het kan anders.

Boek Tekststrategie 2020

.

Twee oorzaken van het geworstel

In het onderwijs leidt het geworstel met tekst nog altijd niet tot structurele wijzigingen in het curriculum. De eerste oorzaak hiervan zit in een wijdverbreid misverstand:

“Schrijven kunnen we allemaal, als we een behoorlijke woordenschat hebben en voldoende kennis van spelling, formulering, structuur, grammatica en van de gewenste taal.”

Focus op d’s en t’s en ‘schrijven op B1-niveau’

Door het misverstand over de basisvoorwaarden voor schrijfvaardigheid onder leerkrachten/docenten en opleiders worstelen en discussiëren we gewoon verder. We blijven daardoor gefocust op d’s en t’s, beknopt formuleren, klinkende taal, B1-niveau en ‘jip-en-janneke-taal’ in de veronderstelling dat daarin de oplossing voor het probleem zit.

Een tekst redigeren ná productie is echter te laat.

Een spelfout verbeteren of een passieve constructie vervangen door een actieve is niet meer dan ‘poetsen aan de buitenkant‘. Dáár is de oplossing niet te vinden. Een perfecte gespelde tekst biedt geen enkele garantie voor effectiviteit.

De tweede oorzaak van het voortdurende geworstel met tekst is de onbekendheid van tekststrategie. Tekststrategie is gestructureerde tekstvoorbereiding: eerst denken en keuzes vastleggen, dan pas een tekst produceren.

Deze fundamenteel andere benadering (methodisch vanaf de basis en niet vanuit het eindproduct) van tekst biedt een logische oplossing voor het geworstel door te focussen op de ‘binnenkant’ van een tekst. Zorgvuldige toepassing van tekststrategie leidt tot sterke teksten en levert daarmee winst op in tijd, geld en plezier, zowel bij de schrijver als bij de lezer. Bekijk een voorbeeld.

.

Tekststrategie in elk onderwijsprogramma

Sinds de introductie van toetsenbord en beeldscherm in de jaren ’80 van de vorige eeuw zijn we massaal verleerd na te denken en keuzes te maken vóór we starten met schrijven. Tekststrategie zet dit recht met een eenvoudige (digitale) tool voor tekstvoorbereiding. Deze tool, het TVF (tekstvoorbereidingsformulier) dwingt je over de juiste zaken na te denken en de ‘productspecificaties’ van het eindproduct (de tekst) vast te leggen vooráfgaand aan ‘de productie van de tekst’.

Raamwerk-module voor elk niveau

Trainingen voor professionals variëren in tijd van één dagdeel (basis) tot twee of drie volledige dagen. Voor toepassing in alle niveaus van het onderwijs is een ‘raamwerk-module’ beschikbaar van 10 x 2 lesuren met als afronding een opdracht en het online Examen Tekststrategie.

Leerlingen en studenten maken op hun eigen onderwijsniveau kennis met een nieuwe benadering van tekst, toegepast op praktische opdrachten. Deze algemene vaardigheid hoort niet bij het taal- of schrijfonderwijs, maar vormt een ondersteunende module voor elk vakgebied.

Als leerlingen en studenten tijdens hun opleiding kennismaken met tekststrategie, nemen zij deze logische benadering van tekst mee de praktijk in. Zij schudden daarmee het werkveld wakker. Is jouw school klaar voor de introductie van tekststrategie?

Neem contact op met Marian Stoppelenburg als je hierbij wilt zijn of om te bespreken hoe jouw school aan de slag kan met tekststrategie.

Tekststrategie voor mijn school